Kirlilik kelimesi kullanıldığında, bunun anlamı hava ve toprak kirliliği ile sınırlı değildir. Çevreyi etkileyen başka türler de varken. Üretim devriminden kaynaklanan kirlilik gibi, ses kirliliği veya gürültü ve görüntü kirliliği vb.
Gözü etkileyen kirlilik veya gürültü, ışık kirliliğiyle ilgilidir. Bu tür bir ortamdaki diğer canlıları rahatsız eden ve etkileyen bir kirlilik olarak tanımlanabilir. Örneğin geceleri ve bazı bölgelerde insan davranışıyla ilgili ekstra ışıklandırma ile kuşlar, yarasalar vb. Hayvanlar rahatsız edilebilir ve etkilenebilir. Bu etki, yaşam tarzlarına da yansıyor.
Bu etki, aşağıdaki gibi tanımlanabilecek bir veya daha fazla tür aydınlatma kirliliği nedeni ile ilişkili olabilir:
1- Işık girişi: Ekstra ışığın belirli bir alana girip tahrişe neden olmasıyla oluşur. Örneğin, evdeki bir odaya gelen ve uykudan uyanılmasına neden olan ekstra bir araba ışığı. Bu tür ışık kirliliği olarak kabul edilir.
2- Ekstra aydınlatma: Belirli bir alan belirli ve yeterli miktarda aydınlatmaya ihtiyaç duyduğunda ortaya çıkar. Ama sadece insanın kontrol hissini artırmak için. Aynı alan için ekstra aydınlatma pompalanır; bu da ışık kirliliği yaratır.
3- Işıkların düzensizliği: Bu, yukarıdaki 2 numaralı nokta ile kesişebilir. Belirli miktarda aydınlatma sağlayan ihtiyaç duyulan ışıkların yanlış düzenlenmesi olarak; aydınlatma arasındaki mesafe kısaysa aşırı aydınlatma meydana gelebilir. Öte yandan, aşırı mesafe koşullarında tersi meydana gelir.
Yani; Yaşama ve çevreye karşı hepimizin sorumluluğu olarak yapılması önerilen çözümler nelerdir?
Işık Kirliliği Nedir?
Işık kirliliği, yapay ışığın istenmeyen bir yan ürünüdür. Yapay ışığın yoğun olarak bulunduğu kentsel alanlarda bu kirlilik maksimum seviyededir. Dünya nüfusu kentselleştikçe, ışık kirliliği daha büyük bir sorun haline geliyor. Işık kirliliğinin olumsuz etkilerini en aza indirmek için aydınlatmayı ve aydınlatmanın etkilerinin, planlama ve tasarım aşamalarının başından itibaren hesaba katmamız gerekiyor.
Işlık Kirliliğinin Nedenleri (Işık Kirliliği Türleri)
Işık kirliliği belirli kategorilere ayrılmaktadır. Bunları kalem kalem inceleyelim.
Gökyüzü Parıltısı
Yoğun kentsel alanlardan gökyüzüne doğru yayılan, yapay ışıktan kaynaklanan, gece gökyüzündeki parlaklıktır. Şehir sakinleri gökyüzü parıltısına o kadar çok alışmıştır ki, çevrelerini ne kadar fazla yabancı ışığın kirlettiğinin farkında değildir ve berrak bir gecede gökyüzünün ne kadar güzel olabileceğini ya bilmiyorlar ya da unuttular.
Aşırı Aydınlatma
Bir yapıya veya yere kasıtlı olarak odaklanan aşırı aydınlatma. Eyfel Kulesi ve Aziz Stephen Bazilikası (Szent István-bazilika), aşırı aydınlatmanın mevcut olduğu mimarinin bazı örneklerindendir.
Parlama
Görmeyi engelleyen, genellikle görsel sıkıntıya neden olan aşırı ve göz kamaştırıcı ışık kirliliği türüdür. Tipik parlama kaynakları arasında doğrudan veya yansıyan güneş ışığı, araba farları ve korumasız güvenlik ve sokak aydınlatmaları bulunur.
Işık İhlali
Tasarlanmadığı yerleri aydınlatan ve genellikle çevredekiler tarafından soruna neden olan ışık kirliliğidir. Örneğin, güvenlik ve sokak aydınlatmasının bir kişinin yatak odasına girmesi ve uykuya müdahale etmesi, ışık ihlaline örnek olarak gösterilebilir.
Dağınıklık
Aşırı aydınlatılmış alanlarda bulunan aşırı ışık kaynaklarının gruplandırılması, dağınık ışık kirliliği olarak tanımlanabilir. Işık dağınıklığı parlamaya, ışık ihlaline ve gökyüzü parıltısına katkıda bulunur.
Işık Kirliliğinin Olumsuz Etkileri
Işık kirliliği, pek çok yönden hem dünyamızı hem de içinde yaşayan canlıları etkiler. Bu kirliliğin olumsuz etkileri, belirli kategoriler altında ele alınabilir.
Sağlığımıza Zarar Verir
Karanlık, uyku kalitesinin daha iyi olmasını teşvik ederek, vücudumuzun kendini onarmasını tetikler. Ayrıca depresyon gibi durumlarla savaşmaya yardımcı olarak, bizi sağlıklı tutmayı amaçlayan belirli vücut fonksiyonlarını harekete geçirir. Işık kirliliği insanlarda, vücudun doğal sirkadiyen ritmini bozar ve vücudumuz için çok önemli olan melatonin üretimine müdahale eder. Melatonin eksikliği, kanser riskini artırır ve ışık kirliliği ayrıca obezite ilişkilendirilir.
Açık Alanlarda Güvenliği Azaltır
Ağırı, dağınık veya yanlış yönlendirilmiş ışıklandırma, herkes için güvenlik riski oluşturur. Örneğin, bir binada sürekli olarak parıldayan bir güvenlik ışığı, o alanı kullanan veya yürüyen herkesin görüşünü bozar. Aşırı ve korumasız aydınlatma ise olası saldırganlar ve hırsızlar için ortam hazırlar. Benzer bir durum da korumasız sokak lambaları için geçerlidir.
Flora, Fauna ve Ekosistemleri Olumsuz Etkiler
Bilim insanları, ışık kirliliğinin çeşitli ekosistemler üzerindeki etkisinin ciddiyeti konusunda giderek daha fazla endişe duyuyor. Tıpkı insanlarda olduğu gibi, biyolojik organizmalar da davranışları düzenlemek için bir karanlık ve ışık döngüsüne ihtiyaç duyar. Yanlış yerde, yanlış miktarda ve gereğinden fazla ışıklandırmanın doğurduğu sonuçlar arasında, gece-gündüz ışık döngüsünün gerçekleşememesine bağlı ekosistemlerin olumsuz etkilenmesi de yer alır.
Astronomiyi ve Evreni Gözlemleme Yeteneğini Engeller
Tahmin edileceği üzere, yoğun ve gereksiz ışıklandırmalar, yukarı yönlü ışıklandırmalar, pratik olmayan bir aydınlatmaya neden olur ve enerji tasarrufunu olumsuz etkiler. Aynı zamanda evreni gözlemleme yeteneğimizi olumsuz etkileyerek, astronomi çalışmalarını sekteye uğratır.
Işık Kirliliği Sağlığımızı Nasıl Etkiler?
Uyku sorunları olan herkes, yapay ışığın doğal vücut ritimlerinize zarar verebileceğini zaten biliyor. Gece ışığı uykuyu böler, gündüz ve gece aktivitelerine rehberlik eden 24 saatlik dahili saatimiz olan sirkadiyen ritmin düzensizliğine neden olur ve insan sağlığını olumsuz etkiler.
Bu süreçlerden biri, karanlık olduğunda salınan ve ışık olduğunda engellenen melatonin hormonunun üretimidir. Geceleri artan ışık miktarı melatonin üretimini düşürür, bu da uyku yoksunluğu, yorgunluk, baş ağrısı, stres, kaygı ve daha çok sayıda sağlık sorununu beraberinde getirir.
Işık Kirliliği Nasıl Önlenir?
Her birimiz ışık kirliliğini azaltmak ve berrak gökyüzü görünümünü tekrardan elde edebilmek için harekete geçebiliriz. Üreticiler, ışık kirliliğini azaltan ve enerji tasarrufu sağlayan yüksek verimli ışık kaynakları tasarlayıp üretirken, birçok yer dış aydınlatmayı kontrol etmek için mevzuat benimsenmiştir.
Dış mekan ışıklarının uygun şekilde korunduğundan ve ışığı gökyüzüne doğru değil aşağıya yönlendirerek elektrik israfına ve rahatsız edici ışık kirliliğine yol açtığından emin olunmalıdır. İç mekanda ise ışığı içeride tutmak için geceleri panjurları, güneşlikleri ve perdeleri kapatmak, basit ve uygulanabilir önlemlerdendir.
Işık kirliliğini önlemek için aydınlatma sistemlerinin, yalnızca ışığın gerekli olduğu yerlere yöneltilmesi önemlidir.
Işıklandırma sistemlerinde kullanılan zamanlayıcılar ve hareket sensörleri, ışıkların ihtiyaç duyulduğunda açık ve ihtiyaç duyulmadığında kapalı konumda olmasını sağlar. Bu tür özellikler, etkili bir ışık kirliliği çözümü olmasının yanı sıra, elektrik faturalarından tasarruf etmenin iyi bir yoludur.
Daha sıcak renkli ışıklar, çevre ve gece gökyüzünü izleme deneyimi için daha iyidir. Daha kısa dalga boyu (veya mavi-mor) ışık çok daha parlaktır, bu yüzden minimumda tutulmalıdır.